Rampjaar 1672 massaal herdacht in Nederland
In 2022 herdachten wij het Rampjaar 1672. Aan die herdenking hebben honderden organisaties deelgenomen, met tientallen exposities, manifestaties en concerten. Daarbij werd op grote schaal gebruik gemaakt van het speelse vlag-logo en de filmpjes van het Platform. En van het Zeeuwse Aardenburg tot het Groningse Bourtange liep de bevolking uit voor festivals en amateur-theater waaraan iedereen – van de bakker tot de dokter – deelnam.
Vooral in Groningen en Coevorden werd de Bommen Berend herdenking massaal gevierd. Gerenommeerde ensembles als Camerata Traiectina en Concerto d’Amsterdam hielden een tournee en de NPO verzorgde een zevendelige docuserie. Er verschenen al meer dan 20 boeken over het Rampjaar, en … er komen er nog meer! En in oktober – Maand van de Geschiedenis – bruiste het in heel Nederland van de Rampjaaractiviteiten.
Herinneringscultuur
Waarom was er voor de Rampjaarherdenking from the grassroots meer aandacht dan voor de officiële herdenking van 1572? Waarom leeft het jaar 1672 meer in de herinneringscultuur dan het jaar 1572? Vindt men het Rampjaar 1672 soms belangrijker dan de Opstand in 1572?
In zijn toespraak bij de Johan de Witt-herdenking, op 20 augustus in Den Haag, memoreerde historicus Arjan Nobel dat het eeuwfeest van 300 jaar Rampjaar in 1972 nog vrijwel onopgemerkt verliep, afgezien van een enkele publicatie.
Waarom dan nu die Rampjaar-hausse? Herdenkingen zeggen kennelijk meer over de actualiteit dan over de te herdenken gebeurtenis. Ik herdenk dus ik besta, stelde Nobel. Kennelijk raakt het Rampjaar bij ons een gevoelige snaar en willen wij met de herdenking uiting geven aan onze meningen en emoties over de actualiteit. Het jaar 2022 werd ervaren als een aaneenschakeling van rampen. Nog nauwelijks bekomen van corona passeerden thema’s als de wereldwijde klimaatramp, de energiecrisis, het boerenverzet en Oekraïne de revue. Vooral Oekraïne: in zijn Groningen‘s Ontzet-rede op 27 augustus 2022 hield oud-generaal Dick Berlijn een onversneden pleidooi voor militaire steun aan Oekraïne; geen onderhandelingen met de Russen maar doorgaan met de strijd. De mix van actuele onlustgevoelens – van corona en klimaat tot oorlogsangst – wordt geprojecteerd op het Rampjaar 1672, toen de bevolking ook in een moeilijke en soms uitzichtloze positie verkeerde…
Regio versus Randstad
Maar er is nog een interessant aspect in de herinneringscultuur van het Rampjaar. In het gangbare – Orangistische – narratief over het Rampjaar overheerst het traditionele beeld van stadhouder Willem III die met de Oude Hollandse Waterlinie de Republiek redde van de vermaledijde vijand.
In Drenthe, Groningen en Friesland maar ook in Brabant zijn dit jaar echter publicaties verschenen waarbij dit vijandbeeld wordt genuanceerd. Zo was er bijvoorbeeld in Overijssel nauwelijks verzet tegen de inval van Bommen Berend. Dit gold ook voor Noord-Brabant waar de Fransen de onderdrukte katholieke eredienst herstelden. In Nijmegen werden de Fransen zelfs als bevrijders binnengehaald. En die Hollandse Waterlinie diende toch alleen maar om het schatrijke gewest Holland te beschermen?
Zo wordt in regionale publicaties het Randstedelijk perspectief over het Rampjaar kritisch bijgesteld. De regio versus de Randstad: herkennen we iets van de actuele problemen van 2022?
Drs. Bernt Feis,
voorzitter Platform Rampjaarherdenking
december 2022